14

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ

Γενική Παρουσίαση

Το επιστημονικό γνωστικό μου πεδίο αφενός και οι μεταπτυχιακές σπουδές μου στο χώρο του Πολιτισμού και ειδικότερα στην προστασία των μνημείων και την αρχαιολογία, προσανατόλισαν και τα επαγγελματικά μου ενδιαφέροντα κυρίως σε μελέτες τεκμηρίωσης, αποτύπωσης, αποκατάστασης και επανάχρησης διαφόρων μνημείων, όπως ιστορικά κτηριακά κατάλοιπα, αρχαιολογικά σύνολα και κατασκευές, άλλοτε χερσαία και άλλοτε ενάλια. Τη δυνατότητα ενασχόλησης μου με τα παραπάνω αντικείμενα, μου την παρείχε και η ιδιότητα του μόνιμου υπαλλήλου του Υπουργείου Πολιτισμού για είκοσι περίπου χρόνια (1978-1999). Μεγάλο μέρος των παραπάνω εργασιών, τόσο στα πλαίσια της υπηρεσιακής μου ιδιότητας, όσο και του γενικότερου ερευνητικού μου έργου κατά τη διάρκεια της ακαδημαϊκής μου καριέρας, πραγματοποιήθηκε με τη χρήση εξειδικευμένης τεχνογνωσίας, όπως ψηφιακών φωτογραμμετρικών μεθόδων τεκμηρίωσης, σύγχρονων οργάνων τοπογραφίας, αρχιτεκτονικών σχεδιαστικών προγραμμάτων απεικόνισης και τα τελευταία χρόνια η χρήση, 3Δ Laser scanner Ταυτόχρονα λόγω των εξειδικευμένων εργασιών και συνθηκών μελέτης, καταγραφής και τεκμηρίωσης μνημείων και διαφόρων άλλων αρχαιοτήτων, με τις οποίες ασχολήθηκα (π.χ. υποβρύχιοι αρχαίοι οικισμοί, λιμάνια και ναυάγια), προέκυψε η αναγκαιότητα ανάπτυξης και εφαρμογής αυτοσχέδιων προσωπικών μεθόδων, με σκοπό την αντιμετώπιση των επιμέρους προβλημάτων καθώς και τη διευκόλυνση της διεκπεραίωσης του εκάστοτε έργου με μεγαλύτερη ακρίβεια και ταχύτητα. Μερικές από αυτές είναι:  Σχεδίαση και κατασκευή τηλεσκοπικού μονόποδου για αεροφωτογράφηση αρχαιολογικών ανασκαφών και μνημείων σε κλίμακα 1:50 ή 1:20 (από ύψος, +6.00μ περίπου), και στη συνέχεια η επεξεργασία των δεδομένων μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή.  Σχεδίαση και κατασκευή συστήματος αυτόματης οριζοντίωσης φωτογραφικής μηχανής για αεροφωτογραφήσεις χώρων σε μικρή κλίμακα (1:200, 1:500) όπως π.χ. ευρύτερων αρχαιολογικών περιοχών με τη χρήση εναλλακτικών μεθόδων ανύψωσης της φωτογραφικής μηχανής με τη χρήση μπαλονιού με ήλιον ή ειδικού χαρταετού (parafoil kite).  Συνδυασμός των παραπάνω με τοπογραφικό όργανο Total Station για την εξάρτηση των αεροφωτογραφιών και τη δημιουργία ορθοφωτομωσαικού υπό κλίμακα και επεξεργασία του σε Η/Υ.  εφαρμογή μεθόδων απλής γραφικής ανόρθωσης και (μονοεικονικής) ψηφιακής φωτογραμμετρίας για την τεκμηρίωση χερσαίων αρχαιολογικών χώρων, ιστορικών κτηρίων και χώρων, καθώς και πρωτότυπες εφαρμογές για την αποτύπωση αρχαίων εναλίων κτισμάτων, ναυαγίων κ.α. Οι παραπάνω μέθοδοι χρησιμοποιήθηκαν στην τεκμηρίωση:  της ανασκαφικής έρευνας του ελληνιστικού νεκροταφείου, των τειχών και του ιερού Δήμητρας και Κόρης των αρχαίων Αβδήρων,  του αρχαϊκού νεωρείου στο Βόρειο περίβολο των αρχαίων Αβδήρων,  του αρχαίου λιμανιού της Θάσου (Λιμένας),  του αρχαίου λιμανιού Αβδήρων και Τορώνης κ.α.  των αρχαίων μεταλλείων του Λαυρίου, πρβλ. Nikolaos Lianos, <Computer aided (CAD) graphical documentation in archaeology> στο IIIo Convegno Internazionale di Archeologia e Informatica, (Archeologia e Calcolatori), Ρώμη, 1996, σ. 233-241. Επίσης έχοντας λάβει μέρος σε πολυάριθμες αρχαιολογικές έρευνες με την ιδιότητα του Διευθυντή της έρευνας ή του υπεύθυνου των αποτυπώσεων, ασχολήθηκα και με τη μελέτη αποκατάστασης και ανάδειξης των μνημείων και των χώρων των οποίων είχα και την ευθύνη τεκμηρίωσής τους. (πρβλ. 2.2. Παρουσίαση του επιστημονικού ερευνητικού έργου κατά χρονολογική σειρά, σελ. 13 ). Τέλος ασχολήθηκα με αποτυπώσεις και μελέτες αποκατάστασης, ανάδειξης και επανάχρησης, νεοκλασικών, παραδοσιακών κτηρίων και αρχαιολογικών χώρων. (πρβλ. 8. Παρουσίαση επιλεγμένων αρχιτεκτονικών μελετών - έργων – επεμβάσεων, σελ. 38).

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΚΑΤΑ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

1. Κολοσσαίο, Ρώμη –Ιταλία. Στα πλαίσια εκπαιδευτικού σεμιναρίου της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρώμης, εργάστηκα στην αποτύπωση και μελέτη συντήρησης των υπόγειων υδατοσυλλεκτών του Κολοσσαίου στη Ρώμη (14 Απριλίου 1977-15 Ιουνίου 1979). Το παραπάνω πρόγραμμα, που διήρκεσε δύο χρόνια, σκοπό είχε την αποτύπωση και μελέτη του ιδιόρρυθμου συμπλέγματος του αποχετευτικού δικτύου του Κολοσσαίου η οποία και πραγματοποιήθηκε τότε για πρώτη φορά. Στην έρευνα αυτή έλαβα μέρος σαν μεταπτυχιακός φοιτητής της Σχολής Αποκαταστάσεως Μνημείων (Restauro)του Πανεπιστημίου της Ρώμης, σε συνεργασία με τη Σχολή I.C.C.ROM της UNESCO (υπεύθυνος αρχαιολόγος Claudio Mochegianni-Carpano). 2. Λίμνη Bracciano, Ρώμης –Ιταλία. Στις ακτές της λίμνης Braccianο, μετά τον εντοπισμό ενός από τους μεγαλύτερους λιμναίους προϊστορικούς πασσαλόπηκτους οικισμούς της Ευρώπης, συνεργάστηκα με την Εφορεία Αρχαιοτήτων της Ρώμης με σκοπό την αποτύπωση, κατανόηση και ερμηνεία των κατασκευαστικών καταλοίπων του οικισμού (πάσσαλοι) καθώς και την απόδοση της κάτοψης και της γενικότερης διάταξης του οικισμού στο χώρο. Επειδή δε, τμήμα του οικισμού εντοπίστηκε μέσα στη λίμνη (έως βάθος-12 μέτρα), εκπαιδεύτηκα στην αρχαιοκατάδυση και έτσι μου δόθηκε η δυνατότητα να συνεχίσω και ολοκληρώσω την αποτύπωση και στο βυθισμένου τμήμα του οικισμού. Τα αποτελέσματα των παραπάνω ερευνών και τα σχέδια, που εκπόνησα δημοσιεύτηκαν στο «Bolletino d’ Arte», supp. n. 4(1982) σ. 123, έκδοση του Υπ. Πολιτισμού Ιταλίας. 3. Αρχαιολογική έρευνα στο αρχαίο Λιμάνι της Πάρου. Στα πλαίσια των υπηρεσιακών αρμοδιοτήτων μου πλέον στο Υπουργείο Πολιτισμού, μου ανετέθη η διεύθυνση της έρευνας στην Ν. Πάρο, με σκοπό την τεκμηρίωση και την ταύτιση των πολυάριθμων αρχιτεκτονικών μελών, που εντοπίστηκαν στο θαλάσσιο χώρο του λιμανιού της Παροικιάς. Η έρευνα αυτή πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Φιλαδέλφειας (υπευθ. αρχαιολόγος Paul F. Johnston). Συντάχτηκαν τοπογραφικά διαγράμματα, λεπτομερή σχέδια των αρχιτεκτονικών μελών καθώς και των αρχαίων λιμενικών εγκαταστάσεων. Τα αποτελέσματα της δημοσιεύθηκαν από τον τότε προϊστάμενο της υπηρεσίας αρχαιολόγο κ. Γ. Παπαθανασόπουλο στο International Journal of Nautical Archaeology (ΙJNA), 1981, σελ. 133-144). 4. Ανασκαφές-αποτυπώσεις αρχαιολογικού χώρου Λιμένα Θάσου. Το 1979 ορίστηκα από το Υπουργείο Πολιτισμού, ως υπεύθυνος αρχιτέκτων της αρχαιολογικής έρευνας στο Λιμένα της νήσου Θάσου, με αντικείμενο μελέτης την αποτύπωση, αναπαράσταση και προστασία των διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών, των αρχαίων προβλητών και κρηπιδωμάτων, που σώζονται σήμερα στο μεγαλύτερο τμήμα τους κάτω από τη θαλάσσια στάθμη. Η έρευνα αυτή συνεχίστηκε μέχρι το 1989 και τα σχετικά αποτελέσματα της έχουν δημοσιευθεί σε δύο άρθρα. Το πρώτο αναφέρεται στα αποτελέσματα της έρευνας μέχρι το 1985, και εκεί περιλαμβάνονται τα σχέδια των κτηριακών λειψάνων, που εντοπίστηκαν κατά την πρώτη φάση της έρευνας (πρβ. Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών τ. XVIII (1985) 1988. Το δεύτερο παραθέτει τα αποτελέσματα της δεύτερης φάσης των ερευνών, που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, καθώς και την τελική σχεδιαστική τεκμηρίωση, αναπαράσταση και προτάσεις προστασίας του αρχαίου λιμένα (πρβλ. Τρόπις V 1993). Η έρευνα αυτή συνεχίστηκε μέχρι το 1989 και τα σχετικά αποτελέσματα της έχουν δημοσιευθεί σε δύο άρθρα. Το πρώτο αναφέρεται στα αποτελέσματα της έρευνας μέχρι το 1985, και εκεί περιλαμβάνονται τα σχέδια των κτηριακών λειψάνων, που εντοπίστηκαν κατά την πρώτη φάση της έρευνας (πρβ. Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών τ. XVIII (1985) 1988. Το δεύτερο παραθέτει τα αποτελέσματα της δεύτερης φάσης των ερευνών, που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, καθώς και την τελική σχεδιαστική τεκμηρίωση, αναπαράσταση και προτάσεις προστασίας του αρχαίου λιμένα (πρβλ. Τρόπις ό.α.). 5. Ανασκαφές -αποτυπώσεις στην περιοχή της αρχαίας Πλύτρας, στη Λακωνία. Στα πλαίσια προγράμματος συνεργασίας του Υπ. Πολιτισμού και του Oxford University στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Πλύτρας στη Λακωνία, ορίστηκα από το Υπουργείο Πολιτισμού συνδιευθυντής της έρευνας της αρχαίας πόλης μαζί με τον αρχαιολόγο Keith Muckelroy. Το πρόγραμμα αυτό περιελάμβανε την αποτύπωση και καταγραφή των αρχαιοτήτων στο παράκτιο τμήμα του οικισμού, που σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση, καθώς και στο ενάλιο τμήμα του που λόγω έντονων τεκτονικών φαινομένων μεγάλο μέρος του, βρίσκεται κάτω από τη θαλάσσια στάθμη. Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύτηκαν στο International Journal of Nautical Archaeology (IJNA) τ. 14.(1985). 6. Έρευνα στο ναυάγιο του πλοίου Μέντωρ. Ως εκπρόσωπος του Υπ. Πολιτισμού και ως μέλος του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών, συμμετείχα στην έρευνα εντοπισμού και διερεύνησης του ναυαγίου του πλοίου «Μέντωρ», που βυθίστηκε στη θαλάσσια περιοχή των Κυθήρων καθώς μετέφερε τα γλυπτά του Παρθενώνα στην Αγγλία. Σκοπός της έρευνας ήταν η διερεύνηση των καταλοίπων του ναυαγίου με σύγχρονα μέσα και ο εντοπισμός τυχόν νέων αρχαιολογικών ευρημάτων. Την έρευνα προκάλεσε η επιθυμία της τότε υπουργού Μ. Μερκούρη στα πλαίσια της εκστρατείας της για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα. Σχετικά με τα αποτελέσματα της υποβρύχιας ανασκαφής και αποτύπωσης δημοσιεύτηκε το άρθρο με τίτλο «Το Ναυάγιο του πλοίου Μέντωρ», στο περιοδικό Αρχαιολογία τ. 8(1983), σελ. 24-28. 7. Εντοπισμός και καταγραφή παράκτιων αρχαιολογικών χώρων στην ανατολική Πελοπόννησο. Ως υπεύθυνος της Ελληνικής ομάδας, συμμετείχα στην έρευνα συνεργασίας μεταξύ του Υπ. Πολιτισμού και του Stanford Unινersity (CA) των ΗΠΑ, με στόχο τον εντοπισμό και την καταγραφή παράκτιων αρχαιολογικών χώρων στην ανατολική Πελοπόννησο, οι οποίοι λόγω τεκτονικών ή ισοστατικών μεταβολών του εδάφους, βρίσκονται σήμερα μερικώς ή ολικώς κάτω από το έδαφος ή τη θάλασσα. Τα αποτελέσματα της έρευνας βοήθησαν στον επανασχεδιασμό του χάρτη της περιοχής σε διαφορετικές χρονολογικές περιόδους. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε και με τη χρήση εξειδικευμένων γεωφυσικών, τοπογραφικών και ηχοβολιστικών μηχανημάτων. Για την επεξεργασία των αποτελεσμάτων της παραπάνω έρευνας, μου χορηγήθηκε δίμηνη υποτροφία για τις ΗΠΑ, από το Πανεπιστήμιο του Stanford, με σκοπό την επεξεργασία των αποτελεσμάτων, την παρακολούθηση σεμιναρίων σε θέματα Τηλεπισκόπησης (Remote Sensing) και χειρισμού των παραπάνω οργάνων. Σχετικά με το θέμα έχω συνδημοσιεύσει ένα άρθρο στο περιοδικό I.J.N.A., 12.04, 1983, 303-324, καθώς και στο Quaternary Research, 22,1984, 31-45 (πρβ. κεφ. Δημοσιεύσεις), ενώ τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν το Δεκέμβριο του 2000 στην έκθεση «Βυθισμένες Πολιτείες» στην Παλαιά Βουλή των Ελλήνων. 8. Ο επιθαλάσσιος πύργος (Μπούρτζι) της Μεθώνης. Ολοκληρώνεται η μεταπτυχιακή μου εργασία στη Σχολή Αναστηλώσεων Μνημείων του Πανεπιστημίου της Ρώμης (Scuola di Perfezionamento per il Studio ed il Restauro dei Monumenti) με θέμα τον Επιθαλάσσιο Πύργο της Μεθώνης (Μπούρτζι) και το αρχαίο ενετικό λιμάνι. Η εργασία περιλαμβάνει τις εργασίες αποτύπωσης, τις προτάσεις αποκατάστασης και επανάχρησης του χώρου ως ναυτικό Μουσείο και του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου ως του 1ου Υποβρύχιου Αρχαιολογικού Πάρκου στην Ελλάδα. Η παραπάνω εργασία επιλέχτηκε και δημοσιεύτηκε μεταξύ των δέκα καλυτέρων στην έκδοση του Πανεπιστημίου Ρώμης Dieci tesi di Restauro με τίτλο «il Castello da Mare di Methoni, 1987, σελ.61-74). Επίσης σχετικά με τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής στο αρχαίο λιμάνι της Μεθώνης, δημοσιεύτηκε το άρθρο «Μελέτη στα αρχαία λιμενικά έργα της Μεθώνης», εκδ. Τεχνικών Υπ. Πολιτισμού, τ. β’ 1987. 9. «Οχυρωματική Αρχιτεκτονική κατά τον 17o -18ο αι. στην Πελοπόννησο». Το 1985, ύστερα από την ένταξή μου στο IVο κύκλο υποψηφίων διδακτόρων του Πανεπιστημίου Ρώμης (που πραγματοποιήθηκε μετά από γραπτές εξετάσεις), μου χορηγήθηκε εκπαιδευτική άδεια από το Υπ. Πολιτισμού στη διάρκεια της οποίας ασχολήθηκα με την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής με θέμα «Οχυρωματική Αρχιτεκτονική κατά τον 17ο-18ο αι. στην Πελοπόννησο (2η Ενετοκρατία 1684- 1715)», στην έδρα της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας του Πανεπιστημίου “La Sapienza”, Ρώμης. Η έρευνα επικεντρώθηκε κυρίως στα ιστορικά αρχεία διαφόρων κρατών και ιδιαίτερα της Ιταλίας (Βενετία, Βατικανό), όπου και εντοπίστηκε σημαντικός αριθμός πρωτότυπων αδημοσίευτων τεχνικών εκθέσεων και σχεδίων μηχανικών, που αφορούσαν τις οχύρωσεις της Πελοποννήσου από το 1684 μέχρι το 1715. Για την ολοκλήρωση της έρευνας, μου χορηγήθηκε τριετής υποτροφία από το Υπ. Εξωτερικών Ιταλίας (Δ/νση ΙΧ) καθώς και άδεια διαμονής στο Ελληνικό Ινστιτούτο της Βενετίας από το Υπ. Εξωτερικών της Ελλάδος. Εκτός από την ιστορική τεκμηρίωση των οικοδομικών φάσεων και επεμβάσεων στα κάστρα μέσω της υπάρχουσας ιστοριογραφίας και του αρχειακού υλικού, εκπονήθηκαν με επιτόπου μετρήσεις και ψηφιακές επεξεργασίες τα γενικά τοπογραφικά διαγράμματα των σημαντικότερων Φρουρίων που αναφέρονται στη μελέτη και τα οποία είναι:  Ακροκόρινθος (γενικό τοπογραφικό και προοπτική απεικόνιση γραμμών άμυνας της εισόδου),  Ακροναυπλία και Φρούριο Παλαμηδιού (γενικό τοπογραφικό του συνόλου των οχυρώσεων),  Μονεμβασία με τον οχυρωμένο οικισμό (γενικό τοπογραφικό του συνόλου του βράχου και λεπτομερέστερο του κάτω οικισμού),  Φρούριο Κορώνης (γενικό τοπογραφικό),  Φρούριο Μεθώνης (γενικό τοπογραφικό και αξονομετρικό των οχυρώσεων του Βόρειου τμήματος),  Φρούριο Πύλου -Νιόκαστρο, Νέο Ναβαρίνο (γενικό τοπογραφικό),  Φρούριο Ναβαρίνου-Παλαιό Ναβαρίνο (γενικό τοπογραφικό),  Κάστρο Τορνέζε-Χλεμούτσι (γενικό τοπογραφικό),  Κάστρο Πατρών (γενικό τοπογραφικό),  Φρούριο Ρίο (γενικό τοπογραφικό και προοπτική απεικόνιση). Για τη σύνταξη των παραπάνω σχεδίων, χρησιμοποιήθηκαν τοπογραφικά όργανα για τις βασικές μετρήσεις, καθώς και μονοεικονικές φωτογραμμετρικές μέθοδοι. Η επεξεργασία του παραπάνω υλικού έγινε για λόγους ακρίβειας με χρήση CAD ενώ η τελική απόδοση των σχεδίων για λόγους προσωπικής αισθητικής αντίληψης της γραφικής απεικόνισης έγινε με συμβατικό τρόπο. Η εργασία αυτή, ολοκληρώθηκε και κρίθηκε το 1992, ενώ σε πιο συνοπτική μορφή, εκδόθηκε το 2004 από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης. Η ελληνική μετάφραση του κειμένου έχει ήδη ολοκληρωθεί (ενθ. ανωτέρω) και θα κυκλοφορήσει εμπλουτισμένη επανέκδοση με πρόσθετο αδημοσίευτο υλικό. Μία πρώτη εκλαϊκευμένη παρουσίαση της εργασίας μου αποτέλεσε η έκδοση του βιβλίου «Τα Κάστρα της Πελοποννήσου», Εκ. Αδάμ 1992, σε συνεργασία με την αρχαιολόγο Ε. Καρποδίνη, όπου και δημοσιεύεται μέρος των σχεδίων της διατριβής μου και αρχειακές πληροφορίες για τις οχυρώσεις. 10. Συμμετοχή σε προγράμματα πειραματικής Αρχαιολογίας: Α) ανακατασκευή του πλοίου της Κυρήνειας. Β) κατασκευή αντιγράφου προϊστορικού πλοιαρίου (παπιρέλα). Συμμετείχα ως επιστημονικός σύμβουλος σε θέματα αρχαίας ναυπηγικής του Ελληνικού Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης (ΕΙΠΝΠ) στα παρακάτω προγράμματα Πειραματικής Αρχαιολογίας: 1. Κατασκευή αντιγράφου του πλοίου του 3ου π.Χ, αιώνα, γνωστού ως πλοίο της Κυρήνειας. Το ναυάγιο αυτού του πλοίου εντοπίστηκε ανοιχτά της Κυρήνειας της Κύπρου, ανασκάφτηκε από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια και μέχρι σήμερα παραμένει και εκτίθεται στο Κάστρο της Κυρήνειας, στο κατεχόμενο τμήμα του νησιού. Η προσπάθεια ανακατασκευής του, σκοπό είχε την εμβάθυνση και κατανόηση του τρόπου ναυπήγησης (architettura navale) των αρχαίων πλοίων. Μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής, συμμετείχα ως επιστημονικό πλήρωμα στο ταξίδι του από τον Πειραιά προς την Πάφο της Κύπρου, καταγράφοντας τη συμπεριφορά του πλοίου στη θάλασσα. 2. Κατασκευή αντιγράφου προϊστορικού πλοιαρίου από παπύρι (typha latifolia), στα πλαίσια του προγράμματος «Ο δρόμος του οψιδιανού». Η κατασκευή του αντιγράφου πραγματοποιήθηκε βάσει αρχαίων απεικονίσεων και βιβλιογραφικής έρευνας. Το πειραματικό αυτό πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με το ταξίδι του πλοιαρίου από το Λαύριο στη Ν. Μήλο, όπου πραγματοποιήθηκε η εικονική μεταφορά του οψιδιανού προκειμένου να αποδειχθεί η δυνατότητα δια θαλάσσης μεταφορά του υλικού αυτού και η χρήση του κατά την προϊστορική εποχή. 11. Αποτύπωση και μελέτη του ναυαγίου του 17ου αι. La Therese. Μετά από απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου του Υπ. Πολιτισμού, ανέλαβα τη διεύθυνση (μαζί με την αρχαιολόγο Μ. Αναγνωστοπούλου) της ανασκαφής, αποτύπωσης και μελέτης του ναυαγίου του 17ου αι. «La Therese» στο Ηράκλειο της Κρήτης. Η ανασκαφή αυτή υπήρξε η πρώτη συστηματική υποβρύχια ανασκαφή που διενεργήθηκε από την Εφορεία Εναλίων του Υπ. Πολιτισμού. Κατά τη διάρκεια της έρευνας εφαρμόστηκαν όχι μόνον οι γνωστές τεχνικές των χερσαίων ανασκαφών, αλλά αναπτύχθηκαν και εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα νέες μέθοδοι, τόσο για την ανασκαφή όσο και για την αποτύπωση και γενικά την τεκμηρίωση αρχαιολογικών χώρων. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην ανάπτυξη και εφαρμογή απλών Φωτογραμμετρικών μεθόδων για την αποτύπωση του ναυαγίου και η επεξεργασία τους μέσω Ηλεκτρονικού Υπολογιστή. Σχετικά με τα αποτελέσματα των ερευνών, δημοσίευσα δύο άρθρα στα Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών: (A.A.A). v. XIX (1986), σελ. 45- 62, και A.A.A. τ. XIX (1986), σελ. 63-70. Επίσης, παρουσίαση των νεώτερων αποτελεσμάτων της έρευνας έγινε στο Ζ’ Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο, Ρέθυμνο 1991, καθώς και στο Διεθνές Συνέδριο «V Rassegna di Archaeologia Subacquea», στο Giardini Naxos –Ιταλία, 1990. Στα πλαίσια της έρευνας χορηγήθηκε πρωτότυπο αρχαιολογικό υλικό και εκπονήθηκαν οι πτυχιακές εργασίες πέντε τελειοφοίτων φοιτητών των ΑΤΕΙ Αθήνας. Οι δύο απ’αυτούς (Χ. Παπαποστόλου και Χ. Τσουπής) ήταν της Σχολής Τοπογράφων (καθηγ. Κατσιέρης), ενώ οι άλλοι τρεις (Ν. Πουρνού με αντικείμενο το έφυδρο ξύλο, Κ. Μαλέα με θέμα το έφυδρο δέρμα και Ελ. Κοβάτσου με θέμα τα οστέινα υλικά, υπευθ. καθηγ. Γ. Παναγιάρης) της Σχολής Συντήρησης Αρχαιοτήτων. Από τους παραπάνω φοιτητές οι κ.κ. Πουρνού και Μαλέα είναι σήμερα καθηγήτριες στη Σχολή Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του ΤΕΙ Αθήνας. 12. Αποτυπώσεις των ανασκαφών των αρχαίων Αβδήρων στο Ν. Ξάνθης. Σε συνεργασία με την ΙΗ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Καβάλας εκπονώ τις αποτυπώσεις και τη γενικότερη τεκμηρίωση (αρχιτεκτονικά και τοπογραφικά) της αρχαιολογικής ανασκαφής στην πόλη των αρχαίων Αβδήρων (υπεύθ. αρχαιολόγοι Χ. Κουκούλη και Χρ. Σαμίου). Η κυριότερη εργασία ήταν η αποτύπωση του Τομέα ΙΙ που συμπεριλάμβανε: το αρχαϊκό (7ος-6ος αι.π.Χ.) και κλασικό (5ος-4ος αι.π.Χ.) τείχος της αρχαίας πόλης, τις αρχαϊκές οικίες, το αρχαϊκό νεώριο (από τα αρχαιότερα γνωστά νεώρια- νεώσοικους), το Ιερό Δημητρός και Κόρης (6ος-4ος αι.π.Χ.), τμήμα του ελληνιστικού νεκροταφείου (3ος-2ος αι.π.Χ.). Ταυτόχρονα εκπονήθηκαν μελέτες ανάδειξης και αναστήλωσης τμημάτων των παραπάνω ανασκαφών, η τοποθέτηση στεγάστρων και προτάσεις διευθέτησης – επανάχρησης του αρχαιολογικού χώρου. Το παραπάνω σχεδιαστικό υπόβαθρο χρησιμοποίησα περίπου δέκα χρόνια αργότερα στα πλαίσια των μαθημάτων Μορφολογία – Ρυθμολογία ΙΙΙ&IV με σκοπό τη μελέτη από πλευράς φοιτητών και την εκπόνηση μελετών προστασίας-ανάδειξης (διαδρομές, εκθεσιακοί χώροι, στέγαστρα). 13. Μελέτη του αρχαίου λιμανιού των Αβδήρων. Αναλαμβάνω τη διεύθυνση των εργασιών αποτύπωσης - τεκμηρίωσης της ανασκαφής του αρχαίου λιμανιού των Αβδήρων Ν. Ξάνθης (συνεργάτης αρχαιολόγος Χρυσηίς Σαμίου). Το αρχαίο λιμάνι των Αβδήρων αποτελούσε τη συνέχεια της πόλης και των τειχών που την περιέκλειαν. Λόγω της μεταβολής της θαλάσσιας στάθμης οι κατασκευές σήμερα εντοπίζονται στο μεγαλύτερο μέρος τους κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Η έρευνα εντόπισε τις διάφορες φάσεις κατασκευής του έργου, τα θεμέλια δύο κυκλικών πύργων και ενός τετραγώνου κτηρίου-πιθανώς φάρου-στο ακρομώλιο. Αποτέλεσμα της έρευνας ήταν η ολοκλήρωση της μελέτης της ιστορικής τοπογραφίας της αρχαίας πόλης από την πλευρά της θάλασσας. Λόγω του μεγάλου μήκους του αρχαίου λιμενοβραχίονα και του μη κανονικού σχήματος των δομικών του στοιχείων, εφαρμόστηκαν διάφορες τεχνικές αποτύπωσης, όπως η χρήση ηλεκτρονικού θεοδόλιχου για την εξάρτηση των αρχαίων κατασκευών και την τοποθέτηση πολυάριθμων σημείων αναφοράς σε συγκεκριμένες θέσεις και η χρήση τους ως φωτοσταθερά, προκειμένου να δημιουργηθεί ελεγμένο φωτομωσαϊκό με αεροφωτογραφίες, που ελήφθησαν από μικρό ύψος. Στην παραπάνω έρευνα συμμετείχαν φοιτητές της Σχολής Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ, και σπουδαστές του τμήματος Τοπογράφων του ΤΕΙ Αθηνών. Εκτός από την εκπαίδευση και πρακτική εξάσκηση των συμμετεχόντων στη χρήση τοπογραφικών οργάνων και σε μεθόδους αποτύπωσης, πραγματοποιήθηκαν και εξειδικευμένα μαθήματα Ιστορίας Αρχιτεκτονικής και Ενάλιας Αρχαιολογίας. 14. Συνεργασίες με τη Β΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (υπεύθ. αρχαιολόγος Δρ. Ευάγγελος Κακαβογιάννης- Διευθυντής Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Υπ. Πολιτισμού): α) Καταγραφή και αποτύπωση των αρχαίων μεταλλείων στο Λαύριο Αττικής. Η εργασία περιελάμβανε την καταγραφή των μεταλλευτικών φρεατίων της ευρύτερης περιοχής της Λαυρεωτικής και η ένταξή τους σε Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών, ταυτόχρονα με τη φωτογραφική, σχεδιαστική και βιβλιογραφική τεκμηρίωσή τους. β) Αποτυπώσεις πλυντηρίων μεταλλεύματος της αρχαϊκής και κλασικής εποχής, στις θέσεις κοιλάδα Μπερτσέκο και Μικρό Βουνί. γ) Αποτύπωση του Κάστρου της κλασικής εποχής στην Κερατέα. Η παραπάνω εργασία παρουσιάστηκε σε συνδημοσίευση με τους Ευ. Κακαβογιάννη και Ο. Κακαβογιάννη στην Η΄ Επιστημονική συνάντηση Ανατολικής Αττικής 1997. δ) Αποτύπωση των πρώτων ανασκαφικών φάσεων του Μυκηναϊκού Θολωτού Βασιλικού Τάφου στα Γλυκά Νερά Αττικής. ε) Αποτυπώσεις αρχαίου νεκροταφείου στα Γλυκά νερά Αττικής. Η εργασία περιελάμβανε τη τοπογραφική, σχεδιαστική και φωτογραφική τεκμηρίωση των ευρημάτων. στ) Αποτυπώσεις αρχαιολογικών ανασκαφών στη Θέση «Οικισμός Ιατρών» στο Λαγονήσι Αττική (υπευθ. αρχαιολόγος Άρης Τσαραβόπουλος). Λόγω της μεγάλης έκτασης των ανασκαφικών τομών (5 περίπου στρέμματα), η πλήρης και σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα αποτύπωσή τους πραγματοποιήθηκε με τη χρήση συνδυασμού αεροφωτογραφιών από μικρό και μεγάλο ύψος, επιτόπου μετρήσεις και εξάρτηση των ανασκαφών και των φωτοσταθερών των φωτογραφιών από το τριγωνομετρικό δίκτυο. 15. Έρευνα-Μελέτη του αρχαίου λιμανιού Τορώνης Χαλκιδικής. Συμμετέχω ως αρχιτέκτονας της ανασκαφής, αποτύπωσης και τεκμηρίωσης στην έρευνα του αρχαίου λιμανιού της Τορώνης Χαλκιδικής. Η έρευνα αυτή διενεργήθηκε από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων (υπευθ. αρχαιολόγος. Χρ. Σαμίου) σε συνεργασία με το Αυστραλιανό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών. Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Meditarch, 8 1995, 89-100 και παρουσιάστηκαν στο VIο Συνέδριο, «Ship construction in Antiquity», Λαμία, 8/1996 (πρβλ. Δημοσιεύσεις σε συνεργασία, σ. 20). 16. Εργασίες τεκμηρίωσης και αποκατάστασης-ανάδειξης του προϊστορικού οικισμού ΝΤΙΚΙΛΙ ΤΑΣ στις Κρηνίδες Ν. Καβάλας. Το 1994, αναλαμβάνω τις εργασίες τεκμηρίωσης της ανασκαφής της ΙΗ΄ Εφορείας Πρ. και Κλασ. Αρχ/των Καβάλας στον προϊστορικό οικισμό ΝΤΙΚΙΛΙ ΤΑΣ στις Κρηνίδες Ν. Καβάλας (υπευθ. αρχ. Χ. Κουκούλη). Η εργασία πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο αεροφωτογράφισης του ανασκαμμένου χώρου από μικρό ύψος (+5 μέτρα) και στη συνέχεια την επεξεργασία των δεδομένων με χρήση φωτογραμμετρικών και CAD προγραμμάτων σε Ηλεκτρονικό Υπολογιστή. Μετά το πέρας της ανασκαφής πραγματοποίησα τη μελέτη αποκατάστασης-ανάδειξης του χώρου που εκτός από την διαμόρφωση προέβλεπε την κατασκευή στεγάστρου με χρήση επικολλητής ξυλείας. 17. Συνεργασίες με το τμήμα Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συνεργάστηκα με το Τμήμα Αγρονόμων Τοπογράφων του Αριστοτελείου Παν/μιου Θεσσαλονίκης στα παρακάτω ερευνητικά προγράμματα: - Αρχαιολογική ανασκαφή του Α.Π.Θ. στην Τούμπα Θεσσαλονίκης. Βελτίωση ανασκαφικής μεθόδου με την ενσωμάτωση της χρήσης προηγμένων φωτογραμμετρικών τεχνικών και αυτοματοποιημένων συστημάτων τεκμηρίωσης στην αρχαιολογική ανασκαφή του Α.Π.Θ. στην Τούμπα Θεσσαλονίκης. - Αρχαιολογικός χώρος Νικόπολης- Πρόγραμμα ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ. Δημιουργία αυτοματοποιημένου συστήματος διαχείρισης κτηματολογικών και αρχαιολογικών πληροφοριών για την τεκμηρίωση του αρχαιολογικού χώρου Νικόπολης στο Ν. Πρεβέζης- Πρόγραμμα ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ. - Αρχαιολογικός χώρος του Δίου. Διερεύνηση συνδυασμού μεθόδων υψηλής ποιότητας, χαμηλού κόστους και ταχείας εκτέλεσης για την αποτύπωση μνημείων με στόχο την εφαρμογή τους στον αρχαιολογικό χώρο του Δίου στο Ν. Πιερίας. - Αρχαιολογικός χώρος Μεθώνης Ν. Μεσσηνίας και νήσου. Σαπιέντζας. Μελέτη δημιουργίας Αρχαιολογικού Συστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών με τα ενάλια και χερσαία μνημεία της περιοχής. Σκοπός της μελέτης αυτής ήταν η καταγραφή, προστασία των πολυάριθμων μνημείων της περιοχής καθώς και η ανάδειξή-αξιοποίηση της ευρύτερης περιοχής. Για την ολοκλήρωση της μελέτης χρησιμοποιήθηκαν εξειδικευμένες φωτογραμμετρικές μέθοδοι. Η εργασία παρουσιάστηκε με τίτλο: N. Lianos & P. Patias “A virtual Underwater Archaeological Park”, στο διεθνές συνέδριο της International Society for Photogrammetry and Remote Sensing (I.S.P.R.S), Photogrammetric Measurement, Object Modeling and Documentation in Architecture and Industry, Vol. XXXII, 1999, pp. 259-265. Η παραπάνω εργασία κυκλοφόρησε και σε CD-Rom. 18. Αρχαιολογικές έρευνες στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Αναλαμβάνω τη διεύθυνση της πρώτης ελληνικής ενάλιας αρχαιολογικής ανασκαφής, που πραγματοποιήθηκε στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Φορέας υλοποίησης της έρευνας ήταν το Ινστιτούτο Μελετών Αλεξανδρείας, του οποίου υπήρξα αντιπρόεδρος και ιδρυτικό μέλος. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το Μάιο του 1998 και διήρκεσε ένα μήνα. Συμμετείχαν 15 άτομα, κυρίως αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες και τοπογράφοι με σκοπό τη διερεύνηση θαλάσσιου και παράκτιου χώρου μήκους 22 χιλιομέτρων ανατολικά του Ρωμαϊκού λιμένα της Αλεξάνδρειας και κατά μήκος της γνωστής παραλιακής οδού Cornice. Τα σημαντικά αποτελέσματα της έρευνας (αρχαία εργαστήρια, τμήματα ρωμαϊκών επαύλεων, αρχαία ιχθυοτροφεία-ιχθυοπαγίδες, αλυκές παρουσιάστηκαν στον ελληνικό και ξένο τύπο καθώς και στο 7ο Διεθνές Συνέδριο Ελληνο-Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών στο Κάιρο της Αιγύπτου. (πρβλ. Nikolaos Lianos and Mohamed Mustafa, “Preliminary results on the 1st Hellenic-Egyptian archaeological research in Alexandria” στο 7th International Congress On Graeco-Oriental and African Studies, Cairo 24-27/2/1999 (υπό έκδοση..). 19. «Προστασία Μνημείων Μεθώνης-Ν. Σαπιέντζας- πρόταση δημιουργίας του πρώτου υποβρύχιου αρχαιολογικού Μουσείου». Σύνταξη και υποβολή στο Υπουργείο Πολιτισμού μελέτης με τίτλο «Προστασία Μνημείων Μεθώνης-Ν. Σαπιέντζας- πρόταση δημιουργίας του πρώτου Υποβρύχιου Αρχαιολογικού Μουσείου». Η πρόταση αυτή, που αποτελεί συνέχεια των παλαιοτέρων προτάσεών μου (1984, 1992) αποσκοπεί στην ολοκληρωμένη παρουσίαση του μνημειακού πλούτου της περιοχής (χερσαίου και ενάλιου) και καταλήγει στην πρόταση δημιουργίας του πρώτου Υποβρύχιου Αρχαιολογικού Μουσείου στον Ελλαδικό χώρο. Στα πλαίσια λειτουργίας του παραπάνω Μουσείου προτείνονται επισκέψεις στον κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο της Ν. Σαπιέντζας, κατά τη διάρκεια των οποίων οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα παρατήρησης των ναυαγίων μέσα από ειδικά κατασκευασμένα σκάφη με διαφανή ύφαλα ή με οργανωμένες καταδύσεις. Ως χώρος εγκατάστασης προτείνεται το νότιο τμήμα του Κάστρου της Μεθώνης, συμπεριλαμβανομένου και του πύργου Μπούρτζι. Η πρόταση αποκατάστασης- επανάχρησης προβλέπει την λειτουργία τους ως Ναυτικό Μουσείο με σκοπό την έκθεση των πολυπληθών ενάλιων ευρημάτων στη περιοχή, αλλά και της ανάδειξης της ιστορικής σημασίας του νοτιοδυτικότερου αυτού σημείου της Πελοποννήσου στην ναυσιπλοΐα προς και από την ανατολική Μεσόγειο.